วันขึ้นปีใหม่ม้ง

วันขึ้นปีใหม่

โดยทั่วไป ระยะเวลาที่กำหนดงานฉลองวันขึ้นปีใหม่ของชาวเขาเผ่าม้งจะเริ่มตั้งแต่เดือนธันวาคม – มกราคม ซึ่งแต่ละหมู่บ้านจะจัดงานฉลองวันขึ้นปีใหม่ไม่ตรงกัน จึงเป็นช่วงที่ชาวบ้านจะถือโอกาสไปเยี่ยมญาติพี่น้องต่างหมู่บ้านหรือต่างถิ่น การที่ชาวบ้านจะกำหนดจัดงานฉลองวันขึ้นปีใหม่แต่ละหมู่บ้านนั้น ขึ้นอยู่กับการเก็บเกี่ยวข้าวของชาวบ้านเป็นสำคัญ เมื่อเก็บเกี่ยวข้าวเสร็จเรียบร้อยแล้ว คณะกรรมการหมู่บ้านจะปรึกษาหารือกำหนดจัดงานฉลองวันขึ้นปีใหม่

ต้นเดือนธันวาคม ชาวบ้านจะเตรียมตัวฉลองวันขึ้นปีใหม่ ผู้หญิงจะเตรียมเย็บปักถักร้อย ตัดเสื้อผ้าให้สมาชิกในครอบครัว คนละ 2 – 3 ชุด บางคนก็เตรียมก่อนนั้นก็มี ส่วนผู้ชายจะเตรียมฟืนไว้สำหรับหุงต้ม เตรียมเอาหมูที่เลี้ยงไว้ตามไร่มาสำหรับฆ่าเลี้ยงญาติพี่น้อง ส่วนกรรมการของหมู่บ้านจะให้หนุ่มสาวฝึกซ้อมการฟ้อนรำ โดยจัดเป็นกลุ่มๆ ไว้เพื่อแสดงงานฉลองปีใหม่ทุกคืน

วันแรก ชาวบ้านจะเริ่มหยุดทำงานและสวมเสื้อผ้าชุดใหม่ โดยเฉพาะหนุ่มสาวจะประกวดประชันกันอย่างเต็มที่ มีเครื่องเงินประดับแพรวพราว ครอบครัวที่มีสึก๊ะจะฆ่าไก่เลี้ยงสึก๊ะ บางครอบครัวมีฐานะดี จะฆ่าหมู 2 – 3 ตัว เลี้ยงญาติพี่น้องตลอดงาน

ตอนกลางวันที่จัดงานฉลองปีใหม่จะมีการเล่นโยนลูกช่วงของหนุ่มสาว โดยหญิงสาวจะวานเพื่อนหญิงนำลูกช่วง ซึ่งทำด้วยผ้าสีดำ เย็บเป็นลูกช่วงขนาดเท่ากำปั้น ใช้เศษผ้ายัดไส้ไปมอบให้แก่ชายหนุ่มที่ตนประสงค์เล่นด้วย เมื่อชายหนุ่มรับลูกช่วงนั้นแล้ว ชายหนุ่มจะเดินค้นหาหญิงสาวเจ้าของผ้าและจะจับคู่โยนลูกช่วงเล่นกัน โดยฝ่ายหญิงจะอยู่แล้วหนึ่ง ฝ่ายชายอยู่ในแถวตรงข้ามฝ่ายหญิง การเล่นลูกช่วงนี้ เปิดโอกาสให้หนุ่มสาวสามารถเกี้ยวพาราสีในที่สาธารณะได้ นอกจากวันฉลองวันขึ้นปีใหม่แล้ว การเกี้ยวพาราสีในที่สาธารณะถือว่าเป็นการไม่ให้ความเคารพผู้ใหญ่ การเล่นโยนลูกช่วงของหนุ่มสาว ถ้าคู่ใดไม่พอใจกันจะไม่รับลูกช่วงอย่างเต็มใจ ทำให้หล่นบ้าง แกล้งโยนไม่ให้รับได้บ้าง ถ้าคู่ใดพอใจกัน จะนัดหมายกันมาเที่ยวงานตอนกลางคืนกันเป็นคู่ ๆ ซึ่งตอนกลางคืนจะมีการประกวดการฟ้อนรำของหญิงสาว หนุ่มนั้นจะเล่นดนตรี ร้องเพลงทุกคืนตลอดงาน

หนุ่มสาวคู่ใดที่นัดหมายกันตอนกลางวันหลังจากเล่นลูกช่วงแล้วจะมาเที่ยวงานตอนกลางคืน หนุ่มสาวบางคู่อาจจะมีส่วนร่วมกิจกรรมงานฉลองปีใหม่ก่อนมาพูดคุยเกี้ยวพาราสีกัน ต้องร่วมกิจกรรมก่อน ถ้าหนุ่มร้องเพลงหรือหญิงสาวมาฟ้อนรำ ก็จะมาให้กำลังใจกัน เมื่องานเลิกแล้วจะจับคู่พูดคุยกันตามร้านค้า ตามทางแยกภายในหมู่บ้านเป็นคู่ ๆ บางคู่อาจมีเพศสัมพันธ์กันก่อนแต่งงาน แต่ชาวม้งจะไม่ถือเป็นเรื่องสำคัญ หลังจากงานฉลองวันขึ้นปีใหม่ มีหลายคู่ที่แต่งงานกันหรือไปใช้ชีวิตอยู่ร่วมกันก่อนแต่งงานก็มี

เมื่อฉลองวันขึ้นปีใหม่ไปได้สามวัน ผู้อาวุโสของแต่ละแซ่สกุลจะประกอบพิธีกรรมอุทิศส่วนกุศลให้ผู้ตายและขอให้สมาชิกแซ่สกุลตนเองมีสิริมงคล

สุนีย์ ประสงค์บัณฑิต. ประเพณีสิบสองเดือน : พิธีกรรมที่เปลี่ยนไป.  กรุงเทพฯ : ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร, 2546.